Haring

De haring is een echt gezelschapsdier: hij leeft met honderdduizenden, soms wel miljoenen soortgenoten bij elkaar. Samen lijken ze vaak in één sierlijke dansbeweging te zwemmen. ’s Nachts eet hij zijn buikje vol aan plankton en piepkleine zeediertjes. Om zijn weg te vinden gebruikt de haring de zon als zijn kompas. En hij communiceert op een wel heel bijzondere wijze: via scheetjes!

Je vindt de haring van Scandinavië en de Noordzee tot aan de Noord-Amerikaanse kust. Er wordt heel veel op het dier gevist: miljarden sterven in de visserij. De dieren lijden doorgaans ernstig bij de vangst en aan boord, waar ze veelal langzaam stikken in ijswater.

Wie is de haring?

De haring (Clupea harengus) is een slanke, vrij kleine zeevis met een zilverkleurige buik en een korte vin op zijn blauwgroene rug. Hij leeft met honderdduizenden tot wel miljoenen soortgenoten bij elkaar in het midden van de waterkolom, gemiddeld op 200 meter diepte. Ze voelen elkaar goed aan door speciale zintuigen op de zijkant van hun lichaam. Hierdoor lijkt het wel alsof ze samen in één beweging zwemmen, vaak sierlijk als in een dans.

Zeg het met scheetjes

Haringen communiceren op een heel bijzondere wijze met elkaar: via scheetjes. Ze maken korte repetitieve geluiden door lucht te laten ontsnappen uit hun anus.¹

Overdag verblijven de dieren dichter bij de zeebodem, waar ze rusten. Ze komen ’s nachts omhoog om zich te voeden met plankton en kleine zeediertjes, zoals roeipootkreeftjes van maar een millimeter lang.²³ Haringen zwemmen graag met hun mond open en filteren de kleinste beestjes uit het water. Grotere gaan ze met hun tanden te lijf⁴. Dierlijk plankton heeft een hoog vetgehalte, waardoor haringen heel vet kunnen worden, vooral in de zomer.

Een bed van eitjes

Dat is handig, want de dieren hebben veel energie nodig voor de voortplanting (het paaien). Een vrouwtje kan namelijk wel meer dan honderdduizend eitjes produceren. Die worden in het water bevrucht door de hom van de mannetjes. Een school haringen kan zoveel eieren leggen dat de bodem wel enkele centimeters dik bezaaid is met eitjes. Het duurt zo’n drie weken voordat de eitjes uitkomen.⁵ Na de voortplanting zijn de volwassen dieren een stuk magerder.

Zon als kompas

Haringen komen voor bij de kust van Noorwegen, in de Noordzee, rond IJsland, Groenland en voor de oostkust van de Verenigde Staten en Canada. De haringen die wij kennen, trekken via vaste routes door de Noordzee naast vaste voedingsgronden en paaigebieden. Om de weg te vinden gebruiken haringen de zon als kompas⁶. Zelfs als temperaturen of stromingen veranderen, blijft de haring zijn weg vinden. Dat is heel knap, maar dat maakt hem ook een makkelijke prooi voor vissers.

Na twee tot drie jaar is de haring volwassen en ongeveer twintig centimeter lang. Een haring wordt gemiddeld acht tot tien jaar oud en heeft dan een lengte van zo’n 30 centimeter. De oudste haring die is aangetroffen was maar liefst 25 jaar.⁷⁸

Dierenleed op zee

Er wordt heel veel op haringen gevist: wereldwijd sterven er jaarlijks miljarden in de visserij.⁹ Haringen worden vaak gevangen door middel van ringnetten. Deze worden in een cirkel rond een school vissen heen uitgezet, waarna de onderkant wordt gesloten en het net wordt binnengehaald.¹⁰ Vaak wordt een hele populatie in een keer weggevangen.

Daarnaast worden zwevende sleepnetten (‘trawls’) gebruikt. Deze netten zorgen voor veel dierenleed, omdat tijdens het slepen de vissen vaak verdrukt en gewond raken en soms zelfs stikken. Wanneer haringen door de netten van een grote diepte snel naar het oppervlak worden gehaald, dan kan hun zwemblaas uitzetten, wat kan leiden tot pijn en interne bloedingen. Ook kan de plotselinge temperatuurverandering voor stress zorgen. ¹¹

Dodelijke netten

Bij sleepnetten lukt het een deel van de vissen soms om uit het achterste deel van het net (de kuil) te ontsnappen. Toch is een groot deel van deze dieren ten dode opgeschreven. Door uitputting, stress en verwondingen gaan ze vaak later alsnog dood. ^{12 13}

Ook is bekend dat haringen de dupe worden van het barsten van netten en van ‘slippen’: het net weer laten zakken en de vissen eruit laten, wanneer blijkt dat de dieren te klein of commercieel niet interessant zijn. Veel haringen overleven deze situaties niet en overlijden aan hun verwondingen.¹⁴

Aan boord gepompt

Kleine vissoorten zoals haringen die met grote sleep- of ringnetten zijn gevangen, worden ook wel met een speciale vissenpomp uit het net aan boord gezogen. Dergelijke pompen kunnen wel meer dan één miljoen kilo vis per uur aan boord zuigen. Door de sterke krachten kunnen de dieren verwondingen oplopen zoals bloeduitstortingen, schaafwonden en gebroken rug- en borstvinnen.¹⁵

Aan boord worden de haringen veelal in ijswater gelegd; dat leidt tot stress en pijn. De dieren doen verwoede pogingen te ontsnappen en raken uitgeput. Vervolgens worden de dieren ingevroren of opgesneden en van hun organen ontdaan.

‘Hollandse’ Nieuwe

De Hollandse Nieuwe is een jonge haring die op traditionele Hollandse manier is ‘gekaakt’, gezouten en gefileerd. Kaken is een Hollandse uitvinding en traditie en is het opensnijden en verwijderen van de kieuwen, de keel en een deel van de ingewanden. Vroeger gebeurde dit aan boord met een mes, tegenwoordig meestal door robots aan land. De alvleesklier blijft in de vis, zodat enzymen het vlees al deels verteren en het zachter wordt.

Vervolgens wordt het vlees gezouten. Omdat haring de voor mensen gevaarlijke parasiet haringworm kan bevatten, wordt hij eerst ingevroren om later weer ontdooid te worden voor consumptie.

‘Hollandse Nieuwe’ wordt ook wel maatjesharing genoemd, afkomstig van ‘maagdenharing’: een verwijzing naar het feit dat het jonge dier zich nog niet heeft voortgeplant. De Hollandse Nieuwe is niet erg Hollands: hij wordt vrijwel alleen in Denemarken en Noorwegen gevangen en verwerkt.

Invriezen en strippen

Maar een heel klein deel (ongeveer 6%) van alle Nederlandse haringvangst wordt verwerkt tot Hollandse Nieuwe. De rest van de dieren wordt aan boord ingevroren en geëxporteerd, met name naar landen buiten de EU, zoals Nigeria, of verwerkt tot rolmops of gerookte haring.¹⁶

Op grotere schepen worden haringen op zee ‘gestript’. De dieren worden van boven naar beneden opengesneden, veelal door machines, waarna de organen uit het lijf worden gezogen. Tegenwoordig zijn er ook machines die alle ingewanden via de mond rechtstreeks uit het lijf van de vis zuigen.¹⁷ Het is bekend dat vissen soms niet direct sterven en na het strippen nog 25 tot 65 minuten kunnen reageren op (pijn)prikkels.¹⁸¹⁹

Verwerkt tot vis- en veevoer

Haringen worden ook volop gevangen om vermalen te worden tot vismeel en -olie. Die worden vooral gebruikt als voer voor vissen in kwekerijen en dieren in de vee-industrie.²⁰ Het is een grote verspilling van energie en eiwitten om vissen die voor menselijke consumptie geschikt zijn eerst te voeren aan andere dieren, in plaats van deze direct te eten.

Meer informatie over de impact van het gebruik van wild gevangen vissen als visvoer in kwekerijen, vind je in ons rapport ‘Until the Seas Run Dry’ dat we samen met Changing Markets schreven. 

Haring op jouw bord?

Door de massale visserij is het aantal haringen in de wereld de afgelopen honderd jaar sterk afgenomen. In de jaren ’70 bereikte de populatie een dieptepunt en werd de visserij enkele jaren verboden.⁷ Ook in de jaren ’90 nam het aantal dieren sterk af, waarna vangstbeperkingen werden opgelegd die het aantal weer deed groeien. Ook de laatste jaren zien we een afname en schommelt het aantal dieren sterk.

De diersoort is echter niet bedreigd en er is haring te koop met het MSC-keurmerk. Dit keurmerk let op bepaalde duurzaamheidskenmerken, maar houdt helaas geen rekening met dierenwelzijn. Deze haring komt onder andere uit de Noordzee en Scandinavische wateren. Haringen afkomstig uit de Ierse Zee hebben geen MSC-keurmerk, omdat het daar heel slecht gaat met de populatie.⁸

Omdat het dierenleed groot is bij de visserij, kunnen wij geen enkele vis in de supermarkt voor consumptie aanraden. Wel zijn er verschillende visvervangers verkrijgbaar, zoals bijvoorbeeld plantaardige ‘vissticks’.

Wat kun jij doen?

Leg in plaats van vis daarom eens een visvervanger op je bord en gebruik algenolie in plaats van visolie. Wil je toch graag vis eten? Informeer je over de diersoort in kwestie en de impact die consumptie kan hebben, zodat je een weloverwogen keuze kan maken. De informatie over vissen op onze website kan je daarbij helpen. Deel deze informatie ook met je vrienden en bekenden.