Tonijn

De supersnelle tonijn is een bijzondere verschijning. Met zijn gestroomlijnde, bijna schubloze lichaam schiet hij door het water. Dat doet hij het liefst samen met soortgenoten in lekker warm water in tropische gebieden. De magnetische velden van de aarde gebruikt hij daarbij als kompas.

Er wordt massaal op tonijnen gevist. Dit gaat gepaard met ernstig dierenleed. Ook heel veel andere dieren zijn de dupe van de massale tonijnvisserij, zoals haaien, zeeschildpadden en andere vissen. Ook zij raken verstrikt in de netten en overleven de vangst niet.

Wie is de tonijn?

Er bestaan verschillende soorten tonijn, zoals de blauwvin-, de geelvin- en de witte tonijn. In dit artikel geven we aandacht aan de tonijn die veruit het meeste gegeten wordt in Nederland: de skipjacktonijn.

De skipjack (Katsuwonus pelamis), ook wel bonito genoemd, heeft een bijzonder strak en gestroomlijnd lichaam. Hij heeft vrijwel geen schubben, behalve achter z’n kop en op een smalle lijn over zijn lijf. Zijn rug is donkerblauw-paars van kleur en hij heeft een zilverkleurige glanzende buik met enkele donkere banden aan de zijdes. Hij is de kleinste van de bekende tonijnensoorten met gemiddeld een lengte van 80 cm en een gewicht van ongeveer 10 kg. De grootste skipjack ooit gevonden, woog wel 34 kg!¹ Hij kan zo’n 12 jaar oud worden.

De tonijn is een echt roofdier en lust van alles, zoals vissen, krabben, inktvissen en mossels. Het liefst jaagt hij in groepen en werkt hij samen. Zijn scherpe zicht en gevoelige neus helpen bij de jacht. Voor grotere vissen, haaien en watervogels is de skipjack zelf prooi. Om aan zijn belagers te ontkomen springt hij soms boven het water uit.

Tonijnen verzamelen zich graag bij grote waterdieren, zoals walvissen of haaien, of bij drijvende objecten. Daar vormen ze grotere scholen en vertrekken ze in groepen om te gaan jagen.²

Helaas weten we maar weinig over de intelligentie, emoties en het natuurlijke gedrag van de tonijn. Het wetenschappelijk onderzoek naar tonijnen is vrijwel altijd gericht op visserij. Zo weten we het een en ander over zwemroutes van tonijnen, maar hebben we nauwelijks een idee van de manieren waarop ze met elkaar communiceren.

Zwemmen, zwemmen, zwemmen

De skipjack is een supersnelle zwemmer: met snelheden van wel 60 km/uur schiet hij door het water. In scholen leggen ze gigantische afstanden af, wel duizenden kilometers.³ Een skipjack staat nooit stil; dat mag ook niet, want anders zinkt hij. Hij heeft namelijk geen zwemblaas.⁴ Om zijn weg te vinden, gebruikt hij de magnetische velden van de aarde als kompas.⁵

Skipjacks leven vooral rond de evenaar in de Atlantische, Indische en Stille Oceaan. Ze zwemmen graag aan het oppervlakte tot wel honderden meters diep. Ze houden van lekker warm water, rond de 25°C.

Veruit de meeste vissen zijn koudbloedig, waardoor hun lichaamstemperatuur bepaald wordt door de omgeving. Tonijnen kunnen echter hun lichaamstemperatuur hoger houden dan hun omgeving.⁶ Hierdoor kunnen ze ook in koudere gebieden pijlsnel blijven zwemmen.

Het hele jaar door planten skipjacks zich voort in tropische wateren. Dat doen ze in groepen, waarbij de vrouwtjes ieder duizenden eitjes in het water leggen, die vervolgens door de hom van de mannetjes worden bevrucht. Het duurt maar één dag voordat een eitje uitkomt! Het kleine larfje is dan maar 3 mm lang.⁷

Dierenleed op zee

Er wordt wereldwijd heel veel op de verschillende tonijnsoorten gevist. Naar schatting sterven er jaarlijks 800 miljoen skipjacks in de visserij.⁸ Ze worden doorgaans gevangen door middel van ringnetten (ringzegens) van soms wel 2 km lang.⁹ Deze worden in een cirkel rond een school vissen heen uitgezet, waarna de onderkant wordt gesloten en het net wordt binnengehaald.

Deze methode zorgt voor ernstig dierenleed.¹⁰ De vissen raken verdrukt en vaak gewond in de netten en bij de behandeling aan boord. Ook andere vissen en zeedieren worden ingesloten in de netten en overleven de vangst niet.

Het lijkt gangbaar dat de dieren aan boord direct gekoeld en ingevroren worden, of ze worden in kleinere boten geladen die de dieren gekoeld overbrengen naar land. Daar worden ze vooral verwerkt tot producten in blik.¹¹ Vissen in ijskoud water leggen, leidt tot stress en pijn en kan leiden tot een langzame verstikkingsdood. Het is onduidelijk of de dieren al hun bewustzijn verloren hebben bij het invriezen. Bevriezing wordt ook beschouwd als een pijnlijke, langzame dood.

Heel veel dieren de dupe

Omdat tonijnen zich graag in scholen verzamelen bij drijvende objecten, maakt de visserij gebruik van drijvende lokboeien (zogenoemde Fish Aggregating Devices, ofwel FAD’s) waar de dieren op afkomen. Deze bestaan vaak uit een vlot, een net en soms een GPS.

Er zijn wel 100.000 FAD’s in de oceanen en ze leiden tot grote problemen. Dieren komen erin vast te zitten en vele FAD’s worden achtergelaten en vervuilen het milieu.¹² Zo sterven er alleen al in de Indische oceaan naar schatting jaarlijks bijna een miljoen zijdehaaien, doordat ze vastzitten in een FAD.¹³

Een FAD trekt naast skipjacktonijnen ook veel andere dieren aan. Wanneer er rond een FAD een ringnet wordt uitgezet, worden alle dieren gevangen. Zo sterven veel jonge tonijnen, ook van bedreigde tonijnsoorten, als geelvin- en grootoogtonijn, evenals andere vissen, zeeschildpadden en haaien bij de vangst.¹⁴ De visserij met ringnetten en FAD’s vormt een ernstige bedreiging voor het zeeleven en wereldwijd roepen natuurbeschermers op tot een einde aan deze destructieve methode.¹⁵

Er bestaan ook andere, kleinschaligere manieren om tonijnen te vangen, zoals met handlijnen en hengels (‘pole and line’), waardoor er veel minder bijvangst is. Maar deze wordt maar weinig gebruikt (zo’n 9% van alle skipjackvangst).¹⁶

Moderne slavernij

De tonijnvisserij wordt ook in verband gebracht met illegale visserij en mensenrechtenschendingen op schepen in de Stille en de Atlantische Oceaan. Verschillende maatschappelijke organisaties melden gedwongen arbeid en zeer slechte leefomstandigheden voor bemanningsleden op tonijnvisserijschepen.^{17 18} Doordat deze vorm van moderne slavernij op zee plaatsvindt is controle moeilijk.

Tonijn op jouw bord?

In de supermarkt zul je in blikjes vooral de skipjacktonijn tegenkomen. De witte of albacore tonijn ligt soms in het vriesvak, terwijl je in de viswinkel en in restaurants de geelvintonijn kunt tegenkomen. De geelvin-, grootoog- en blauwvintonijn worden alle drie ernstig overbevist. De laatste twee soorten worden vooral verkocht in Japan waar een vis duizenden euro’s kan opbrengen.

Omdat de skipjacktonijn zich vrij snel voortplant lijkt de soort nog stand te kunnen houden tegen de massale visserij. Echter, schattingen van het aantal dieren zijn niet betrouwbaar¹⁹ en biologen waarschuwen dat ook de skipjack uiteindelijk niet bestand zal zijn tegen de industriële visserij.²⁰

Naast deze problemen schuilt er achter skipjack en alle andere tonijnsoorten ernstig dierenleed. Niet alleen voor de tonijnen, maar ook voor alle andere dieren die de dupe zijn van de tonijnvisserij.

Vanwege het grote dierenleed kunnen wij geen enkele vis in de winkel voor consumptie aanraden. Wel zijn er verschillende visvervangers verkrijgbaar, zoals bijvoorbeeld plantaardige ‘vissticks’.

Wat kun jij doen?

Leg in plaats van vis daarom eens een visvervanger op je bord en gebruik algenolie in plaats van visolie. Wil je toch graag vis eten? Informeer je over de diersoort in kwestie en de impact die consumptie kan hebben, zodat je een weloverwogen keuze kan maken. De informatie over vissen op onze website kan je daarbij helpen. Deel deze informatie ook met je vrienden en bekenden.