Aquacultuur is wereldwijd een van de snelstgroeiende sectoren. In 2022 overtrof de productie van gekweekte waterdieren voor het eerst de wilde visvangst en in 2023 bereikte de totale aquacultuurproductie, inclusief zeewier, 133 miljoen ton. Sinds 1950 is de productie ongelijk verdeeld; Azië neemt gemiddeld 85% van de wereldwijde productie voor zijn rekening, Europa 9% en Noord- en Zuid-Amerika 4%.

Hoewel aquacultuur vaak wordt gepresenteerd als een oplossing voor de groeiende vraag naar vis en andere zeedieren, heeft de snelle uitbreiding ervan een hoge prijs. Deze systemen veroorzaken watervervuiling, ziekte-uitbraken, chemische verontreiniging en het ontsnappen van uitheemse soorten, terwijl de welzijnsnormen voor gekweekte vissen zwak blijven.

Bovendien is de sector sterk afhankelijk van wild gevangen vis voor de productie van vismeel en visolie (hierna: FMFO - fishmeal and fish oil), wat wordt gebruikt voor het voer voor gekweekte carnivore soorten. Dit leidt tot overbevissing, verzwakte mariene ecosystemen en bedreigingen voor de voedselzekerheid van kustgemeenschappen die afhankelijk zijn van deze vissen voor hun voedsel.

De wereldwijde handel in FMFO laat de belangrijkste producenten en consumenten zien die de vraag opvoeren . In 2020 waren de grootste importeurs China, Japan, Vietnam, Turkije en Noorwegen. De belangrijkste exporteurs waren Peru, Chili, Denemarken, Marokko en de Verenigde Staten. Dit patroon weerspiegelt zowel de dominante aquacultuurproducenten als de landen met de grootste voedervisserij (de vangst van vissoorten om andere soorten mee te voeden).

In Europa waren de belangrijkste FMFO-consumenten het Verenigd Koninkrijk, Griekenland, Duitsland, Spanje en Denemarken, wat in grote lijnen overeenkomt met de belangrijkste aquacultuurindustrieën in de regio . Denemarken, Marokko en Peru waren consistente leveranciers aan deze Europese FMFO-topconsumenten in 2020. Dit laat hun sterke afhankelijkheid zien van de voedervisserij. Aan de exportzijde behoorden Denemarken, Duitsland, Nederland, Spanje en het Verenigd Koninkrijk tot de grootste Europese leveranciers van FMFO, bestemd voor aquacultuur hotspots zoals Griekenland en Noorwegen. Deze handelsstromen tonen hoe nauw de Europese aquacultuursector verbonden is met de mondiale voedervisserij, met zowel ecologische als sociale gevolgen.

In 2023 kwam ongeveer 61% van de Europese aquacultuurproductie van een handvol carnivore soorten, zoals Atlantische zalm (Salmo salar), regenboogforel (Oncorhynchus mykiss), goudbrasem (Sparus aurata) en Europese zeebaars (Dicentrarchus labrax). Prognoses wijzen op een toename van de productie van carnivore en omnivore soorten met 30% tegen 2040. Dit zal de vraag naar wild gevangen vissen voor FMFO doen stijgen met ongeveer 70%, tot 2,5 miljoen ton, overeenkomend met 83 tot 192 miljard vissen.

De grootste producenten van carnivore aquacultuur in Europa zijn het Verenigd Koninkrijk, Griekenland en Spanje. Toch speelt ook Nederland een belangrijke rol in deze keten: het behoort tot de grootste Europese exporteurs van vismeel en visolie, samen met Denemarken, Duitsland, Spanje en het Verenigd Koninkrijk. Veel van deze producten worden via Nederlandse havens verwerkt en doorgevoerd naar aquacultuurcentra elders in Europa, zoals Noorwegen en Griekenland.

Ondanks de Strategische Richtlijnen voor Duurzame Aquacultuur van de Europese Unie, die oproepen om de productie te diversifiëren naar soorten met een lage trofische waarde en een kleinere ecologische voetafdruk, concentreert de groei in Europa zich nog steeds op soorten die sterk afhankelijk zijn van wild gevangen vis. Sinds 1985 zijn er 78 nieuwe soorten geïntroduceerd in de Europese aquacultuur, waarvan bijna 70% afhankelijk is van voer op basis van vis. Deze koers roept ernstige duurzaamheidszorgen op, doordat het de druk op eindige wilde visbestanden vergroot.

Spanjes geplande aquacultuurexpansie: octopuskweek

Spanje illustreert deze toenemende druk het duidelijkst. Als een van Europa's grootste FMFO-consumenten, haalde Spanje in 2020 haar FMFO uit 26 landen, het breedste netwerk in de regio . Veel van deze leveranciers hebben beperkte duurzame visserijpraktijken en een verhoogd risico op illegale, ongedocumenteerde of ongereguleerde visserij. Deze praktijken vergroten niet alleen de ecologische druk in het buitenland, maar tasten ook de voedselzekerheid en bestaansmiddelen in kwetsbare kustgemeenschappen aan.

Bovendien wil Spanje aquacultuur uitbreiden met nieuwe voerintensieve soorten. Het meest opvallende voorbeeld hiervan is het kweken van octopus op industriële schaal. De geplande octopuskwekerij van Nueva Pescanova op de Canarische Eilanden, zal naar verwachting ongeveer 3.000 ton per jaar produceren. Dit komt overeenkom met ongeveer één miljoen individuele octopussen. Afhankelijk van de voerefficientie kan de introductie van octopuskweek alleen al in het eerste jaar 28.000 ton voedervis als voer nodig kunnen hebben, wat neerkomt op tussen de 0,9 en 2,1 miljard vissen. Als de productie zich ontwikkeld zoals bij andere nieuw-geïntroduceerde carnivore soorten, de productie in 2040 meer dan verdrievoudigd kan zijn tot 9.700 ton - oftewel 3,2 miljoen octopussen. Op die schaal zou de octopusproductie in 2040 tot 90.700 ton voedervis kunnen vereisen, wat neerkomt op 3 tot 7 miljard vissen, wat de wereldwijde vraag naar FMFO verder zou stimuleren.

Alternatieven voor voerintensieve aquacultuur

Aquacultuur hoeft niet voerintensief te zijn. Het kweken van laag-trofische soorten zoals mosselen, oesters, karper en zeewier, kan een bron zijn van gezonde eiwitten met minimale impact op het milieu. Dit levert zelfs ecologische voordelen op zoals koolstofopslag, waterfiltratie en het creëren van habitats. Innovatie op het gebied van voer, waaronder het gebruik van bijproducten, plantaardige olieën, algen, insectenmeel en eencellige eiwitten, kunnen bovendien helpen de afhankelijkheid van wilde vis te verminderen. Toch hebben elk van deze producten zijn eigen uitdagingen kent op het gebied van schaal, kosten, duurzaamheid en dierenwelzijn in het geval van insectenmeel. Er zijn dus mogelijkheden voor alternatieve, niet-voerintensieve aquacultuur beschikbaar, al zijn de voordelen hiervan alleen merkbaar indien dit op grotere schaal zou worden gerealiseerd.

De Strategische Richtlijnen voor Duurzame Aquacultuur van de EU roepen op tot een verschuiving naar laag-trofische soorten met een kleinere ecologische voetafdruk, en een verminderde afhankelijkheid van wilde voedervis. Om deze doelen te bereiken, moet worden afgestapt van risicovolle, voerintensieve systemen en moet meer nadruk worden gelegd op laag-trofische soorten, innovatief voer en strenge normen voor dierenwelzijn. Op die manier kan Europa het goede voorbeeld geven door een aquacultuursector te helpen opbouwen die voedzaam voedsel levert, ecosystemen en bestaansmiddelen beschermt, en het welzijn van waterdieren respecteert.

Beleidstrajecten en aanbevelingen

Een duurzame toekomst van de aquacultuur vergt een bewuste verschuiving van intensieve, voerintensieve systemen naar extensieve systemen die zich richten op filterende of herbivore soorten, zoals schelpdieren , zeewier en herbivore vissen. Dit vraagt om een combinatie van duidelijk gedefinieerde doelen en gerichte beleidsmaatregelen nodig.

Strategische prioriteiten voor wereldwijde duurzame aquacultuur

Verander de soortensamenstelling: Faseer het uitbreiden van carnivore aquacultuur uit. Geef voorrang aan extensieve kweeksystemen die voldoen aan de welzijnsbehoeften en weinig of geen wilde vis als voer nodig hebben. Denk aan schelpdieren, algen en bepaalde herbivore vissen. Laag-trofische soorten zoals karper, tilapia of garnalen moeten worden gekweekt zonder voer dat FMFO bevat, gezien hun natuurlijke dieet hier niet van afhankelijk is.
Hervorm de wijze waarop aquacultuur gevoerd wordt: Faseer het gebruik van speciaal gevangen wilde vissen als voer uit. Bevorder het gebruik van alternatieve ingrediënten voor voer, zoals bijproducten van vis en afval van andere industrieën die niet geschikt zijn voor menselijke consumptie, en andere duurzame alternatieven met een lage impact (bijvoorbeeld micro-algen of eiwitten op plantaardige basis).
Versterk dierenwelzijn: Zorg ervoor dat dierenwelzijn binnen de gehele productieketen wordt gewaarborgd, van het opfokken tot het slachten. Dit geldt ook voor geïmporteerde producten. Nieuwe soorten zouden alleen gekweekt moeten worden mits er aan hun gedrags- en fysiologische behoeften in gevangenschap kan worden voldaan. Sommige soorten zijn ongeschikt en zouden daarom niet gekweekt moeten worden, met andere woorden: octopuskweek moet verboden worden.

Bovenstaande prioriteiten sluiten op Europees niveau nauw aan bij de Strategische Richtlijnen voor Duurzame Aquacultuur. Om deze doelen te kunnen bereiken, kan een reeks beleidshefbomen worden ingezet binnen het regelgevende, fiscale en informatieve domein.

EU- en nationale regelgevende hefbomen:

Verbied de introductie van nieuwe carnivore soorten in aquacultuurproductiesystemen, met name de soorten die sterk afhankelijk zijn van in het wild gevangen vis als voer.
Versterk milieurapportages en stel soortspecifieke eisen voor dierenwelzijn op alvorens de kweek van nieuwe aquacultuursoorten toe te staan, en zorg voor ecologische en ethische waarborgen.
Stel bindende vereisten voor de traceerbaarheid en etikettering van diervoer op. Vermeld hierbij de samenstelling van de FMFO, het land van herkomst, de gebruikte soorten en de duurzaamheidscertificering.
Neem bedrijven in de aquacultuursector op in de EU-richtlijn inzake industriële emissies , om de lozing van voedingsstoffen, broeikasgassen en het gebruik van antibiotica te monitoren en te controleren.
Investeer in de innovatie van voer om de afhankelijkheid van in het wild gevangen vissen te verminderen en schaal alternatieven met een lage impact op.

Fiscale hefbomen van de EU:

Richt subsidies, onderzoek en ontwikkelingsfinanciering op systemen die niet afhankelijk zijn van wild gevangen vis (bijvoorbeeld algen, schaaldieren) en op innovaties die de afhankelijkheid van in het wild gevangen vis voor voer verminderen (bijvoorbeeld algen, insecten, eencellige proteïnen, etc.).
Voer belastingen of importtarieven in op FMFO die niet afkomstig is van gecertificeerde duurzame visserij, om het gebruik van niet-duurzame bronnen te ontmoedigen.
Ondersteun producenten die overstappen op extensieve herbivore of omnivore systemen en alternatieve voederbronnen.

Informatieve hefbomen:

Neem indicatoren van duurzaamheid en van het trofisch niveau op in de etikettering van vis, schaal- en schelpdieren en in de nationale voedingsrichtlijnen.
Implementeer voorlichtingsinitiatieven voor consumenten waarbij laag-trofische aquacultuur wordt gepromoot als duurzame voedingskeuze.
Coördineer onderzoek, training en de verspreiding van beste praktijken op het gebied van welzijn van gekweekte vissen in de gehele EU.

De rol van Spanje in het bevorderen van verandering

Als een van de grootste aquacultuurproducenten in de EU en een belangrijke FMFO-importeur, bevindt Spanje zich in de unieke positie om de toekomst van de sector op een duurzamere vorm te kunnen geven. Strategische mogelijkheden van nationaal leiderschap zijn onder andere:

Het verbieden van octopuskweek, vanwege de ernstige welzijnsrisico’s en milieu-impact.
Het heroriënteren van subsidies van intensieve carnivore systemen naar duurzame alternatieven.
Het opnemen van welzijns- en milieunormen in vergunningen en marketingstrategieën.
Het verbeteren van de inkooppraktijken voor FMFO door voorkeur te geven aan leveranciers met lagere ecologische en sociale impact.

The Growing Threat of Carnivorous Aquaculture - NL Samenvatting